Witam na moim blogu o Szwecji, jej języku, zwyczajach i ciekawostkach...

Język szwedzki (svenska språket) jest językiem północnogermańskim, i jest używany głównie w Szwecji przez około 9 mln ludzi.
W Finlandii, głównie na wybrzeżach, mieszka 5% szwedzkojęzycznych obywateli tego kraju. Język szwedzki jest zrozumiały dla Norwegów, ale już w dużo mniejszym stopniu dla Duńczyków.

W Finlandii na przestrzeni wieków wykształtowała się fińska odmiana języka szwedzkiego. Istnieje też zespół dialektów języka szwedzkiego, które można spotkać w Estonii. W południowej części Szwecji – Skanii (Skåne) – język mówiony uległ znaczącym wpływom duńskim, z charakterystyczną, gardłową wymową. Mieszkańcy Wysp Alandzkich mówią dialektem bardzo zbliżonym do północnosztokholmskiego. Wiele zapożyczeń w języku szwedzkim pochodzi z innych języków eropejskich jak niemiecki, francuski, angielski, oraz z łaciny i z greki.

Ciekawą, choć trudną dla uczących się, cechą języka szwedzkiego jest mnogość samogłosek, posiadających 9 fonemów podstawowych, a rozróżniając między długimi i krótkimi samogłoskami, w sumie możemy wyodrębnić aż 17 fonemów samogłoskowych.

Nauka tego języka jest więc wielkim wyzwaniem i trzeba jej poświęcić naprawdę sporo czasu aby opanować posługiwanie sie językiem szwedzkim na zadowalającym poziomie. Na szczęście wielu Szwedów mówi dobrze po angielsku, więc jeśli znasz angielski, możesz próbować komunikować sie z nimi w tym języku .
*****************************************************************

Najwcześniejsze odnalezione ślady języka północnogermańskiego pochodzą z III wieku po Chrystusie. Około IX wieku, w okresie rozkwitu kultury wikingów, pojawiają się germańskie języki północy: norrønt, a potem dansk tunga. Z czasem dochodzi do podziału na języki północnogermańskie wschodnie i północnogermańskie zachodnie. W XII wieku kształtuje się specjalne pismo do rycia w drewnie, zapisywane w alfabecie fuþark - tzw. szwedzki język runiczny. Fuþark najprawdopodobniej wywodzi się z pisma Etrusków, ale nie jest wykluczone, że był rdzennym alfabetem skandynawskim. Wraz z przyjmowaniem wiary chrześcijańskiej przez Skandynawów, Fuþark został stopniowo wyparty przez alfabet łaciński. 

O klasycznym języku szwedzkim możemy mówić dopiero w XIII wieku. Od XVI wieku można zaobserwować tendencje do tworzenia języka ponaddialektalnego, szczególnie w języku pism religijnych, ale także w codziennym, świeckim języku pism urzędowych (tzw. język kancelaryjny). W XVIII wieku można zaobserwować unifikujący wpływ dworu królewskiego na wymowę języka szwedzkiego – powoli następuje podział na język „chłopski” (bondska) i „dworski” (hovsvenska).
Wymowa języka dworskiego kształtowana była przez wymowę powszechną w regionie Sztokholmu i prowincji Uppland. Ten właśnie język stanowił podstawę do powstania ponaddialektalnego języka pisanego (rikssvenska).
**************************************************************************
Ważne urzędy w Szwecji

Skatteverket to urząd ewidencyjno-podatkowy. Można załatwić w nim sprawy związane z ewidencją ludności (dowodem osobistym itp.), rejestracją działalności gospodarczej, wyrejestrowaniem się ze szwedzkiego rejestru ludności, a także wszelkimi kwestiami podatkowymi.

Migrationsverket to Szwedzka Agencja Migracyjna. Tu należy składać wnioski o obywatelstwo, sprawy paszportowe itp.

Försäkringskassan to Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Ten urząd zajmuje się zasiłkami, odszkodowaniami i szeroko pojętą opieką zdrowotną.

Sveriges a-kassor to fundusz ubezpieczeń na wypadek bezrobocia. Tu można uzyskać zasiłki w razie utraty pracy.

Arbetsformedlingen to Szwedzki Urząd Pracy. Tu można znaleźć aktualne oferty pracy i uzyskać ważne informacje dla pracowników.

Pensionsmyndigheten to Urząd do spraw emerytur, rent i wszelkich świadczeń emerytalnych.

Socialstyrelsen to Urząd do spraw zdrowia i spraw socjalnych. Ten urząd wydaje akty narodzin, zgonu, oraz obsługuje formalności związane z pracą w zawodach medycznych.

Transportstyrelsen to Szwedzki Zarząd Transportu. Tu uzyskamy informacje i załatwimy wszelkie sprawy związane z rejestracją pojazdów: opłaty, terminu przeglądów technicznych, zmiany właścicieli, uzyskanie tablic rejestracyjnych itp.

Trafikverket to Szwedzki Urząd Transportu. Tu składamy dokumenty niezbędne do uzyskania prawa jazdy. Ten urząd kontroluje także sytuację na drogach, funkcjonowanie fotoradarów itp
Kronofogden to Szwedzki Urząd Komorniczy. Tu załatwimy sprawy związane z odzyskiwaniem niezapłaconych należności.

**************************************************************************
Szwedzka Rodzina Królewska

Napoleoński marszałek Jean Baptiste Bernadotte został adoptowanym synem władcy Szwecji króla Karola XIII i ogłoszony następcą tronu w dniu 21 sierpnia 1810 roku. Po śmierci Karola XIII, Jean Baptiste Bernadotte zasiadł na tronie Szwecji jako Karol XIV Jan i na tronie Norwegii jako Karol III Jan (odmienna numeracja wynika z faktu, że w obu królestwach była inna liczba władców o imieniu Karol). Po tym jak Oskar II odmówił utworzenia norweskiej służby dyplomatycznej, norweski parlament obalił go z tronu i w 1905 roku zerwał unię ze Szwecją. Obecnym monarchą Szwecji jest Karol XVI Gustaw, który urodził się 30 kwietnia 1946 roku, a wstąpił na tron 15 września 1973 roku. Jego żoną jest Królowa Silvia,
urodzona 23 grudnia 1943 roku. Oficjalną następczynią tronu jest córka Karola i Silvii, księżniczka Victoria, urodzona 14 lutego 1977 roku.
************************************************************************** 
Kultura Szwecji

Jedną z kluczowych cech kultury szwedzkiej jest to, że Szwedzi są z natury bardzo  egalitarni - uznają równouprawnienie wszystkich i wszędzie, w każdej niemal dziedzinie życia. Ponadto cenią sobie skromność i, co za tym idzie, absolutnie nie tolerują żadnych przechwałek. 
Pod wieloma względami Szwedzi są niezwykle uprzejmi - wolą słuchać innych, a nie dbają o to, by ich głos był słyszalny. Kiedy wypowiadają się, to mówią cicho i spokojnie. Bardzo rzadko Szwedzi publicznie demonstrują swój gniew czy inne gwałtowne emocje.
Szwedzi bardzo cenią sobie gościnność i wszelkie przejawy życzliwości, i jako tacy często wyrażają uznanie i nie szczędzą podziękowań. Brak podziękowania jest w Szwecji odbierany bardzo negatywnie.
Szwedzi podchodzą do wszystkiego z umiarem i starają się zachowywać zdrową równowagę. Wszelkie skrajności, nadmiar, popisywanie się budzą niechęć, a cenione jest podążanie głównym nurtem i "nie wychylanie się".
Dla przykładu, ciężka praca i huczna zabawa nie są popularne w Szwecji. Ludzie pracują, ale nie za od świtu do nocy, dbają o bezpieczeństwo i dobre warunki pracy, lubią robić przerwy i nie śpieszą się. Po pracy wychodzą i dobrze się bawią, ale raczej nie szukają ekstremalnych przeżyć.
Ze względu na silną skłonność do egalitaryzmu, nie ma silnej konkurencji w Szwecji, a dzieci nie są wychowywane z przekonaniem, że są bardziej wyjątkowe niż jakiekolwiek inne dziecko.

**************************************************************************

13 ciekawostek na temat Szwecji i Szwedów

1. Jeżeli obywatel Szwecji chce zmienić kolor swojego domu, musi najpierw postarać się o pozwolenie, a także posiadać licencję malarską.

2. Szwedzi uwielbiaja kawę i regularnie przerywają pracę, by razem z przyjaciółmi czy współpracownikami napić się kawy i przekąsić coś słodkiego.

3. Dość niezwykłą szwedzką potrawą jest marynowany śledź, który marynuje się przez rok w zwykłej puszcze. Pachnie i smakuje niezwykle oryginalnie (okropnie!)

4. Szwedzkie prawo pozwala rozbić namiot na terenie prywatnym na 24 godziny.

5. W Szwecji znajduje się najwięcej restauracji McDonald ’s w całej Europie.

6. Szwedzi nie zawieszają w oknach żadnych firanek. Na parapetach stawiają natomiast różnego rodzaju figurki, kwiaty i lampki. W ten sposób pokazują, że nie mają nic do ukrycia.
7. W niektórych szwedzkich domach przy oknach zamontowane są lusterka. Dzięki temu mieszkańcy domu widzą, co dzieję się na zewnątrz.

8. Szwedzki rząd nakazuje budowę ogrodzeń wzdłuż wszystkich ruchliwych dróg, aby chronić kierowców i łosie, które w innym wypadku mogłyby wejść na jezdnię.

9. Niezwykłym świętem w Szwecji jest święto kiszonego śledzia. Obchodzi się je każdego roku w sierpniu.

10. Jest pewien klub golfowy, którego jedna połowa znajduję się na terenie Szwecji, a druga w Finlandii.

11. Oficjalne konto Szwecji na serwisie Twitter, jest co tydzień prowadzone przez innego losowo wybranego obywatela.

12. W Szwecji alkohol jest sprzedawany tylko osobom, które ukończyły 20 rok życia; w dni tygodnia do godziny 18:00, a w weekendy tylko do godziny 15:00.

13. Około 80% Szwedów włada swobodnie językiem angielskim.
**************************************************************************
Szwedzkie przysmaki

Szwedzkie jedzenie osnute jest wieloma legendami. Być może słyszeliście o śmierdzącym śledziu, ohydnych wędlinach, paskudnym chlebie i innych okropnościach. Nie odniosę się do tych legend ale podam pod rozwagę kilka popularnych szwedzkich smakołyków. Oczywiście to czy coś jest „zjadliwe” to kwestia gustu i smaku.

Cukierki Daim to z pewnością szwedzki sztandarowy słodycz. Daimy są niemal wszędzie. Jest daimowe ciasto, a także daimowe lody, daimowe batony, czekolady i wiele innych słodkości. Szwedzi zabierają je na prezenty, więc jeśli cię odwiedzą, to obdarują cię daimowymi łakociami.

Oprócz Daim, Szwedzi uwielbiają lukrecję o specyficznym gorzkawym posmaku. Bardzo popularne są także cukierki z solonej lukrecji. 

Marka Marabou dominuje szwedzki rynek słodyczy. Możesz skosztować czekolady Marabou w ciekawych smakach. Do najbardziej oryginalnych należą: oreo, daim, słone migdały, polkagris i szwedzka odmiana marsa zwana japp.
Inne popularne szwedzkie słodycze to pierniki i wafel w czekoladzie czyli KEX. 

Prinsesstårta to słodkie ciasto dostępne niemal w każdym sklepie spożywczym. To główny kulinarny bohater na szwedzkich imprezach! Warto spóbować! 

Innym bardzo popularnym szwedzkim ciastem jest ciasto czekoladowe zwane Kladdkaka. Jeśli lubisz słodką czekoladę to Kladdkaka przypadnie ci do gustu!

Szwedzi mają również swój sernik, który nazywają Ostkaka. Wstawiają go do piekarnika i zapiekają, a następnie podają na gorąco. Według nich jedzenie sernika na zimno jest dziwne, a zimny sernik jest niesmaczny.

Świątecznym szwedzkim przysmakiem jest Semla – pyszna bułka z migdałowym nadzieniem i kremem z bitej śmietany.

Innym świątecznym ciastkiem jest Kanelbulle. To przepyszna drożdżówka z szafranem, cynamonem i cukrową posypką. Nie jest zbyt słodka, za to bardzo aromatyczna ze względu na swe przyprawy.

Warto jeszcze wymienić szwedzki dżem z owoców moroszki.
Moroszka to mała, pomarańczowa nordycka malina. W Skandynawii robi się z niej pyszne wina i dżemy.

Do potraw mięsnych natomiast serwuje się w Szwecji czerwoną borówkę.

Na koniec zupa z róży zwana Nyponsoppa. Szwedzi twierdzą, że jest bardzo smaczna. 
**************************************************************************
Pisownia przymiotnika "szwedzki"

Wielu Polaków popełnia błąd w pisowni przymiotnika "szwedzki".
Zamiast szwedzki piszą szwecki, zamiast szwedzkich piszą szweckich, a zamiast szwedzkiego piszą szweckiego.
To wynika ze skojarzenia przymiotnika z nazwą kraju - Szwecja.
Na szczęście wyszukiwarki internetowe dobrze sobie radzą z takimi błędami i bez problemów wyszukują właściwe hasła.
**************************************************************************
Szwedzka tradycja fika to coś więcej niż zwykła przerwa na kawę – to istotna część szwedzkiej kultury, która łączy relaks, rozmowy i celebrację małych przyjemności w codziennym życiu.

Czym jest fika?
Fika oznacza przerwę, podczas której pije się kawę lub herbatę, często w towarzystwie czegoś słodkiego, np. bułeczki cynamonowej (kanelbulle) lub ciastek. Jest to moment wytchnienia w ciągu dnia, który pozwala na odpoczynek i integrację z innymi.
Samo słowo „fika” wywodzi się z XIX-wiecznego języka potocznego i jest odwróceniem sylab ze słowa kaffi (dawnej wersji słowa „kawa” w szwedzkim).
Dlaczego fika jest tak ważna?
Społeczny rytuał: Fika to nie tylko okazja do picia kawy, ale przede wszystkim moment, by spędzić czas z przyjaciółmi, rodziną czy współpracownikami. W pracy fika jest często celebrowana jako sposób na budowanie relacji i poprawę atmosfery w zespole.
Chwila dla siebie: Fika to także szansa na oderwanie się od codziennego pędu, zrelaksowanie się i naładowanie baterii.
Wartość kulturowa: W Szwecji fika jest symbolem równowagi między pracą a życiem osobistym. Wiele firm wręcz zachęca pracowników do regularnych przerw na fikę.
Jak wygląda tradycyjna fika?
Podczas fiki często serwuje się kanelbullar (bułeczki cynamonowe), ale popularne są także ciasta, np. kladdkaka (lepki czekoladowy torcik) lub ciasteczka.
Jeśli kawa nie jest Twoim ulubionym napojem, możesz wybrać herbatę – fika ma być przede wszystkim przyjemnością.
Fika w pracy
W szwedzkich biurach fika jest często rytuałem dwa razy dziennie – przed południem i po południu. Jest to czas na przerwę i nieformalne rozmowy z kolegami, co pomaga w budowaniu relacji i zmniejsza stres.
Dlaczego fika zdobywa popularność na świecie?
Fika idealnie wpisuje się w rosnące zainteresowanie mindfulness i potrzebę równowagi w życiu. To prosty sposób na zwolnienie tempa i skupienie się na przyjemnych aspektach dnia.
Coraz więcej kawiarni na świecie promuje koncept fiki, oferując szwedzkie wypieki i zachęcając do celebracji przerw.
Podsumowując, fika to więcej niż zwykła kawa – to filozofia życia, która zachęca do cieszenia się małymi chwilami spokoju w gronie bliskich. 

**************************************************************************
 Szwedzi zajmują czołowe miejsce wśród największych miłośników kawy na świecie. Statystycznie, każdy mieszkaniec Szwecji wypija średnio około 8,2 kg kawy rocznie, co czyni ich jednymi z największych konsumentów tego napoju, tuż obok Finów, Norwegów i Islandczyków.

Dlaczego kawa jest tak popularna w Szwecji?
Tradycja fiki: Jak już wspomniano, fika – czyli przerwa na kawę i coś słodkiego – jest integralną częścią szwedzkiej kultury. Właśnie podczas fiki kawa króluje na stołach w domach, kawiarniach i miejscach pracy.

Zimny klimat: Długie, mroźne zimy i chłodne wieczory sprawiają, że gorące napoje, takie jak kawa, są szczególnie mile widziane.

Jakość kawy: Szwedzi cenią sobie dobrą jakość kawy, dlatego popularne są jasno palone ziarna o łagodnym i aromatycznym smaku. Kawa filtrowana, znana jako bryggkaffe, jest najczęściej wybieranym rodzajem.

Spotkania towarzyskie: Picie kawy stało się istotnym elementem codziennych spotkań, zarówno formalnych, jak i prywatnych. To napój, który łączy ludzi i ułatwia rozmowy.

Rodzaje kawy popularne w Szwecji:
Bryggkaffe: Kawa filtrowana, najpopularniejszy sposób jej podawania.
Kaffe med mjölk: Kawa z mlekiem, często wybierana przez tych, którzy lubią łagodniejszy smak.
Espresso i cappuccino: Chociaż kawa filtrowana dominuje, w większych miastach, takich jak Sztokholm czy Göteborg, popularne są również espresso, cappuccino i inne rodzaje kawy serwowane w kawiarniach.

Kawiarnie w Szwecji
Szwecja ma bogatą kulturę kawiarnianą. Miejsca takie jak Konditori, tradycyjne szwedzkie kawiarnie, oferują zarówno kawę, jak i szeroki wybór wypieków – idealne do celebracji fiki. W większych miastach znajdziesz także wiele nowoczesnych kawiarni trzeciej fali, które serwują kawę rzemieślniczą.

Globalny wpływ
Szwedzkie podejście do kawy inspiruje ludzi na całym świecie. Miłość Szwedów do kawy to przykład na to, jak napój może stać się elementem codziennej rutyny, który łączy przyjemność z relaksem i społecznymi więzami. 
**************************************************************************
Allemansrätten, czyli „prawo każdego do natury”, to unikalny element szwedzkiej kultury i prawa, który pozwala każdemu na swobodne korzystanie z przyrody – niezależnie od tego, czy jest się mieszkańcem Szwecji, czy turystą. Jest to wyraz szacunku dla środowiska naturalnego i przekonania, że przyroda powinna być dostępna dla wszystkich.

Co to jest Allemansrätten?
Allemansrätten to prawo pozwalające każdemu na:
Swobodne przemieszczanie się po terenach prywatnych i publicznych,
takich jak lasy, łąki czy jeziora.
Biwakowanie i nocowanie pod gołym niebem przez jedną lub dwie noce,
o ile nie jest to zbyt blisko zabudowań.
Zbieranie dzikich owoców, grzybów i kwiatów, pod warunkiem że nie są one chronione.
Pływanie, wędkowanie (w niektórych przypadkach wymaga licencji)
i korzystanie z wody do rekreacji.
Prawo to obejmuje zarówno pieszych, jak i rowerzystów czy kajakarzy. W praktyce oznacza ono, że można eksplorować dzikie tereny bez konieczności pytania o pozwolenie.

Główne zasady Allemansrätten
Zasada „Allemansrätten” opiera się na fundamentalnej zasadzie:
nie szkodzić i nie przeszkadzać.
Szanuj przyrodę: Nie niszcz roślin, drzew ani siedlisk zwierząt.
Nie zostawiaj śmieci: Wszelkie odpady należy zabierać ze sobą.
Unikaj zakłócania spokoju właścicieli:
Nie rozbijaj namiotu ani nie wchodź zbyt blisko domów prywatnych.
Zakaz palenia ognisk: Ogniska można rozpalać jedynie w wyznaczonych miejscach, szczególnie w sezonie letnim, kiedy ryzyko pożarów jest wysokie.
Zachowaj ostrożność przy zwierzętach:
Nie zbliżaj się do dzikich zwierząt ani nie wchodź na pastwiska z hodowlą.

Dlaczego Allemansrätten jest tak wyjątkowe?
Dostęp do przyrody dla wszystkich: W wielu krajach duża część terenów
jest zamknięta dla osób z zewnątrz lub wymaga pozwolenia,
podczas gdy w Szwecji każdy może cieszyć się naturą.
Kultura odpowiedzialności: Allemansrätten uczy ludzi dbałości o środowisko
i zrównoważonego korzystania z zasobów naturalnych.
Podtrzymanie więzi z naturą: Dzięki temu prawu Szwedzi od dziecka
uczą się doceniać piękno przyrody,
co ma ogromne znaczenie w budowaniu świadomości ekologicznej.


Allemansrätten a inne kraje
Podobne prawa istnieją w Norwegii, Finlandii czy Islandii, ale w Szwecji ma ono wyjątkowo głęboko zakorzenioną tradycję. W wielu krajach dostęp do przyrody jest ograniczony przez własność prywatną, co czyni Allemansrätten wyjątkowym na skalę światową.

Podsumowanie
Allemansrätten to nie tylko prawo, ale i filozofia życia. Umożliwia kontakt z naturą, ale jednocześnie wymaga odpowiedzialności i szacunku dla środowiska. To idealny przykład harmonijnej współpracy człowieka z przyrodą – coś, co uczyniło Szwecję inspiracją dla miłośników natury na całym świecie. 🌿